Hoe krijgen we empathie terug in de klas?

De samenleving wordt steeds individualistischer. Dat zien we terug op alle niveaus en in alle geledingen. Hand in hand met deze ontwikkeling naar individualisme, zien we een afname van empathie. Leerlingen hebben over het algemeen minder inlevingsvermogen in de ander. Wat kunnen wij als docenten daar aan doen? Hoe krijgen we empathie terug in de klas en, misschien wel als logisch gevolg daarvan, terug in de samenleving?

Empathie vraagt om inzicht

Empathie is het vermogen je in een ander te kunnen verplaatsen en de gevoelens en gedachten van de ander te begrijpen. Om dit te kunnen, heb je inzicht nodig. Een leerling moet begrijpen dat de ander óók een individu is, met eigen gedachten en gevoelens.

Empathie is nuttig: zo helpt het ons om onze gedragingen aan te passen op onze omgeving en op anderen. Zo zal een leerling bij een strenge leerkracht wat minder snel een grapje maken dan bij een docent die een wat minder strenge reputatie heeft. Ook helpt het kinderen in de omgang met elkaar: zo weet een empatisch kind dat het andere kinderen niet moet pesten, terwijl een kind met een gebrek aan empathie wel eens de pestkop van de klas zou kunnen zijn.

Individualisme als voedingsbodem voor gebrek aan empathie

Een gebrek aan empathie in de klas: we kunnen ons er allemaal wel iets bij voorstellen. Zoals een kind dat geslagen wordt op het schoolplein, terwijl de rest van de klas toekijkt en het laat gebeuren. Onze leerlingen zijn inmiddels bijna met de smartphone in de hand opgegroeid. De gezinssituatie is, veelal door technische ontwikkelingen, ook steeds meer op het individu gericht. Hoe vaak komt het niet voor dat alle gezinsleden zich afgezonderd met hun eigen smartphone, tablet of laptop vermaken? De kids spelen Fortnite op hun telefoon of scrollen eindeloos door TikTok, terwijl papa met oordopjes in de laatste BNR-podcast luistert en mama weggedoken is in een nieuw seizoen van de Netflix-serie The Crown.

Individualisme in de hele maatschappij

Maar, niet alleen in het gezin zien we dit terug. Met de coronapandemie zijn veel kantoormedewerkers thuis gaan werken. Dat kan, mede dankzij technologische ontwikkelingen, tegenwoordig heel makkelijk. Je spreekt elkaar wel via zoom en de chatfunctie, maar komt steeds minder naar kantoor. De kantoormedewerker zit zo dagenlang moederziel alleen in zijn thuiskantoortje, zonder ook maar iemand tegen te komen. Ander voorbeeld: de sportschool was eerder bij uitstek een plek voor een praatje met onbekenden. Nu staat iedereen met zijn Apple Earpods of Galaxy Buds in de oren op de loopband en kijken we schuchter om ons heen terwijl we ons na de training snel uit de voeten maken. Lekker individueel allemaal. De toenemende tijd die we online doorbrengen, leidt dus tot individualistischer gedrag. En dat, op zijn beurt, leidt tot minder empathie. We oefenen het samen zijn, het rekening houden met elkaar, simpelweg veel minder. Kunnen we daar nu niet eens iets aan doen? Het antwoord: ja. Wat dan? Daar ga ik hieronder proberen een antwoord op te formuleren.

In Denemarken is empathie een verplicht vak

Denemarken, ons kleine Scandinavische broertje, is al jaren één van de landen met de gelukkigste inwoners ter wereld. En weet je wat? Empathie is daar sinds 1993 een verplicht vak op school.

In de leeftijd van 6 tot 16 jaar wordt één uur per week besteed aan empathie. Het is daarmee een essentieel onderdeel van het Deense onderwijs. Daarmee houden ze het toenemende individualisme niet tegen, nee, maar het creëert wel mensen die van jongs af aan leren rekening te houden met elkaar.

Tijdens het uurtje empathie op Deense scholen wordt er bijvoorbeeld aandacht besteed aan problemen die leerlingen hebben. De hele klas probeert dan, door naar elkaar te luisteren en elkaar te begrijpen, een oplossing te bedenken.

De kinderen leren actief zich in te leven in de positie van een ander. Ze leren dat hun eigen visie niet per definitie de juiste is. En dát is iets wat we in Nederland misschien ook wel onderdeel van het curriculummoeten maken. 

De Vreedzame school

Maar, ook in Nederland zijn er initiatieven om leerlingen tot meer empathische mensen op te voeden. Neem ‘De Vreedzame School.’ Dit is een compleet programma voor basisscholen voor sociale competentie en democratisch burgerschap.Het gaat uit van het idee dat de klas en de school een leefgemeenschap zijn, waarin kinderen zich gehoord en gezien voelen. Waarin ze een stem krijgen en leren om samen beslissingen te nemen. Maar, ook om samen conflicten op te lossen.

Kinderen voelen zich verantwoordelijk voor elkaar en voor de gemeenschap, en staan open voor de verschillen tussen mensen. Klinkt als een initiatief dat empathie in de hand werkt, toch?Inmiddels zijn 1000 basisscholen in Nederland ‘vreedzaam’. Volgt die van jou?

”

Empathie gaat over het vinden van echo’s van iemand anders in jezelf.

Mohsin Hamid // Pakistaans schrijver 1971

Laagdrempelige manieren om empathie terug in de klas te krijgen

Natuurlijk hoef je niet gelijk je schoolsysteem om te gooien. Er zijn ook vele laagdrempelige manieren om empathie terug in de klas te krijgen. Je kunt verschillende vormen bedenken waarbij je je leerlingen zich spelenderwijs laat verplaatsen in de ander. Of je speelt spellen in de klas om het empathisch vermogen van de leerlingen te laten groeien.

Doe je mee om onze samenleving minder individualistisch te maken? Krijgen we de empathie weer terug in de klas? Samen gaat het ons lukken! Laat hieronder in een reactie weten hoe jij empathie weer terug in de klas krijgt.

SPEL-IDEEËN om empathie in de klas te bevorderen

Het schoenenspel

Dit is een leuk groepsspel waarbij de leerlingen zich leren te verplaatsen in een ander. Alle leerlingen zitten in een kring en trekken hun schoenen uit welke ze naast zich neerzetten. Vervolgens zetten ze  hun rechtervoet in de schoen van de leerling naast ze. Dan stel je je leerlingen een reeks vragen. De leerlingen moeten antwoord geven zoals ze denken dat hun klasgenoot (in wiens schoenen ze staan) antwoord zou geven.

Het kringspel met emoties

Bij dit spel vraag je je leerlingen om een kring te vormen. Daarna vraag je ze een emotie op te noemen. Bijvoorbeeld: vreugde, woede of verdriet. Dan kies je één emotie uit, bijvoorbeeld blij.

Vervolgens vraag je de leerlingen een zin te bedenken waarbij ze kunnen spelen dat ze blij zijn. Bijvoorbeeld de zin: “Ik ben aan het voetballen.”

Dan vraag je je leerlingen  om de emotie blij van klein naar groot te spelen. Ze kunnen een beetje blij zijn, erg blij zijn en ook uitermate blij. Het eerste kind draait zich om naar een klasgenoot achter hem of haar en zegt op een matig blije toon: “Ik ben aan het voetballen” De volgende leerling, draait zich  op zijn beurt weer om en zegt dezelfde zin, maar dan iets  blijer. Op deze manier ga je de hele klas rond, waarbij je je leerlingen vraagt om de zin nóg blijer en enthousiaster uit te spelen. De laatste leerling mag dus helemaal uit zijn dak gaan van blijdschap.

Vervolgens mag de leerling die zojuist als laatste  aan de beurt was beginnen. Hij of zij spreekt dezelfde zin uit, maar nu slechts op een gematigde blije toon.  Op deze manier wordt de blijheid weer opgebouwd. Degene die afhankelijk begon als het minst blij, eindigt op deze manier op een uitermate blije toon.

Kletskaarten Empathie

Download hier onze gratis Kletskaarten Empathie om een fijne en veilige sfeer in de klas te creëeren. Laat ons weten of je er wat aan hebt gehad.