Empathie en emotionele intelligentie

De samenleving wordt steeds individualistischer. Dat zien we terug op alle niveaus en in alle geledingen. Hand in hand met deze ontwikkeling naar individualisme, zien we een afname van empathie. Leerlingen hebben over het algemeen minder inlevingsvermogen in de ander. Wat kunnen wij als docenten daar aan doen? Hoe krijgen we empathie terug in de klas en, misschien wel als logisch gevolg daarvan, terug in de samenleving?

Empathie vraagt om inzicht

Empathie is het vermogen je in een ander te kunnen verplaatsen en de gevoelens en gedachten van de ander te begrijpen. Om dit te kunnen, heb je inzicht nodig. Een leerling moet begrijpen dat de ander óók een individu is, met eigen gedachten en gevoelens.

Empathie is nuttig: zo helpt het ons om onze gedragingen aan te passen op onze omgeving en op anderen. Zo zal een leerling bij een strenge leerkracht wat minder snel een grapje maken dan bij een docent die een wat minder strenge reputatie heeft. Ook helpt het kinderen in de omgang met elkaar: zo weet een empatisch kind dat het andere kinderen niet moet pesten, terwijl een kind met een gebrek aan empathie wel eens de pestkop van de klas zou kunnen zijn.

Individualisme als voedingsbodem voor gebrek aan empathie

Een gebrek aan empathie in de klas: we kunnen ons er allemaal wel iets bij voorstellen. Zoals een kind dat geslagen wordt op het schoolplein, terwijl de rest van de klas toekijkt en het laat gebeuren. Onze leerlingen zijn inmiddels bijna met de smartphone in de hand opgegroeid. De gezinssituatie is, veelal door technische ontwikkelingen, ook steeds meer op het individu gericht. Hoe vaak komt het niet voor dat alle gezinsleden zich afgezonderd met hun eigen smartphone, tablet of laptop vermaken? De kids spelen Fortnite op hun telefoon of scrollen eindeloos door TikTok, terwijl papa met oordopjes in de laatste BNR-podcast luistert en mama weggedoken is in een nieuw seizoen van de Netflix-serie The Crown.

In Denemarken is empathie een verplicht vak

Denemarken, ons kleine Scandinavische broertje, is al jaren één van de landen met de gelukkigste inwoners ter wereld. En weet je wat? Empathie is daar sinds 1993 een verplicht vak op school.

In de leeftijd van 6 tot 16 jaar wordt één uur per week besteed aan empathie. Het is daarmee een essentieel onderdeel van het Deense onderwijs. Daarmee houden ze het toenemende individualisme niet tegen, nee, maar het creëert wel mensen die van jongs af aan leren rekening te houden met elkaar.

Tijdens het uurtje empathie op Deense scholen wordt er bijvoorbeeld aandacht besteed aan problemen die leerlingen hebben. De hele klas probeert dan, door naar elkaar te luisteren en elkaar te begrijpen, een oplossing te bedenken.

De kinderen leren actief zich in te leven in de positie van een ander. Ze leren dat hun eigen visie niet per definitie de juiste is. En dát is iets wat we in Nederland misschien ook wel onderdeel van het curriculummoeten maken.

De Vreedzame school

Maar, ook in Nederland zijn er initiatieven om leerlingen tot meer empathische mensen op te voeden. Neem ‘De Vreedzame School.’ Dit is een compleet programma voor basisscholen voor sociale competentie en democratisch burgerschap.Het gaat uit van het idee dat de klas en de school een leefgemeenschap zijn, waarin kinderen zich gehoord en gezien voelen. Waarin ze een stem krijgen en leren om samen beslissingen te nemen. Maar, ook om samen conflicten op te lossen.

Kinderen voelen zich verantwoordelijk voor elkaar en voor de gemeenschap, en staan open voor de verschillen tussen mensen. Klinkt als een initiatief dat empathie in de hand werkt, toch?Inmiddels zijn 1000 basisscholen in Nederland ‘vreedzaam’. Volgt die van jou?

Laagdrempelige manieren om empathie terug in de klas te krijgen

Natuurlijk hoef je niet gelijk je schoolsysteem om te gooien. Er zijn ook vele laagdrempelige manieren om empathie terug in de klas te krijgen. Je kunt verschillende vormen bedenken waarbij je je leerlingen zich spelenderwijs laat verplaatsen in de ander. Of je speelt spellen in de klas om het empathisch vermogen van de leerlingen te laten groeien.

Kletskaarten Empathie

Download hier onze gratis Kletskaarten Empathie om een fijne en veilige sfeer in de klas te creëren. Knip de kletskaarten uit en gebruik ze tijdens een les om gesprekken over empathie op gang te brengen. Dit helpt om begrip en een betere sfeer in de klas te bevorderen.

Emotionele intelligentie

Naast empathie is het belangrijk om aandacht te besteden aan emotionele intelligentie in de klas. Emotionele intelligentie omvat het vermogen om je eigen emoties te herkennen en te beheren, en die van anderen te begrijpen en hier effectief mee om te gaan. Het is essentieel voor het opbouwen van gezonde relaties en voor succes in zowel persoonlijke als professionele contexten.

Het ontwikkelen van emotionele intelligentie kan op verschillende manieren worden gestimuleerd:

Zelfbewustzijn Oefeningen: Laat leerlingen reflecteren op hun eigen emoties en hoe deze hun gedrag beïnvloeden.
Zelfregulatie Technieken: Leer leerlingen technieken aan om hun emoties te beheersen, zoals ademhalingsoefeningen en mindfulness.
Sociale Vaardigheden: Werk aan vaardigheden zoals actieve luistertechnieken, het geven en ontvangen van feedback, en conflictbeheersing.

Door zowel empathie als emotionele intelligentie een centrale plaats te geven in het onderwijs, creëren we een omgeving waarin leerlingen niet alleen academisch, maar ook sociaal en emotioneel kunnen groeien.

Activiteiten voor in de klas

Perspectiefwisselingsdebat

Doel: Inzicht krijgen in verschillende standpunten en ervaringen.

Uitvoering:

Verdeel de klas in kleine groepen en geef elke groep een controversieel onderwerp.
Elke groep moet het standpunt verdedigen dat hen is toegewezen, ongeacht hun eigen mening.
Na het debat wisselen de groepen van standpunt en herhalen ze het debat.
Bespreek achteraf hoe het voelde om verschillende perspectieven in te nemen.

Empathie-dagboek

Doel: Reflectie op eigen emoties en die van anderen.