Elke leerling telt: Hoe verwachtingen het leren aandrijven
Hoge verwachtingen in het onderwijs hebben niets te maken met de lat heel hoog leggen. Het gaat erom dat je als docent gelooft in het leervermogen van íedere leerling op zijn/haar/ eigen niveau. Door dat vertrouwen uit te spreken, moedig je hen aan het beste uit zichzelf te halen. Leerlingen zullen dit vertrouwen internaliseren, wat hen helpt om hun talenten te ontdekken en verder te ontwikkelen.
Tegelijkertijd werkt het ook de andere kant op: leerlingen gaan zich vaak gedragen naar de verwachtingen die anderen van hen hebben. Als je een leerling voortdurend bestempelt als ‘lui’ of ‘ongemotiveerd’, zal die leerling die rol onbewust gaan aannemen. Waarom zou je immers moeite doen om het tegendeel te bewijzen, als je al in een hokje bent geplaatst? Wat je ziet als leraar, wordt daarmee vaak een selffulfilling prophecy. Het is dus essentieel om bewust positieve, realistische verwachtingen uit te spreken en leerlingen te laten zien dat je in hun groeipotentieel gelooft.
Globale verwachtingen en vooroordelen
Globale verwachtingen zoals ‘Zij is goed in rekenen’ of ‘Hij is ongemotiveerd’ ontstaan vaak onbewust en worden beïnvloed door stereotypen zoals sociale achtergrond, etniciteit, uiterlijk of gedrag. Onderzoek (Rubie-Davies, 2015) toont aan dat vooral leerlingen uit kwetsbare groepen de dupe zijn. Dat gaat om:
Leerlingen met een migratieachtergrond;
Leerlingen uit gezinnen met een lage sociaaleconomische status (SES);
Leerlingen die de overstap maken naar een andere onderwijssoort;
Leerlingen met een label, zoals ASS (autismespectrumstoornis).
Voor deze groepen kunnen lage verwachtingen leiden tot minder kansen, minder aandacht en minder uitdaging. Wanneer een leerling voortdurend – expliciet of tussen de regels door – het signaal krijgt dat er weinig van hem of haar wordt verwacht, heeft dat impact. Leerlingen gaan zich vaak gedragen naar het beeld dat anderen van hen hebben. Een kind dat wordt gezien als ‘lui’, zal die rol uiteindelijk aannemen – niet omdat het werkelijk zo is, maar omdat het denkt dat dit is wat er van hem verwacht wordt.
Het omgekeerde werkt ook: wanneer een leraar laat merken dat hij of zij gelooft in de mogelijkheden van een leerling, kan dat het verschil maken. Het motiveert leerlingen om hun best te doen, door te zetten en te groeien. Zeker voor kwetsbare groepen is het van groot belang dat leraren hen zien in hun potentie, los van achtergrond of label. Dat vertrouwen – uitgesproken én zichtbaar in gedrag – werkt als een kompas. Het laat leerlingen voelen dat ze ertoe doen en dat hun ontwikkeling ertoe doet.
Een leraar die hoge verwachtingen heeft, biedt niet alleen onderwijs, maar ook perspectief. Door uit te gaan van groei, inzet en mogelijkheden, help je leerlingen hun eigen plafond te verleggen. Dat is niet alleen goed voor hun leerproces, maar ook voor hun zelfbeeld en hun plek in de wereld.
Microverwachtingen
Op basis van globale verwachtingen ontstaan microverwachtingen: wat je denkt dat een leerling op een specifiek moment aankan. Een microverwachting heeft invloed op het gedrag van een leraar.
Denk aan:
* Verbaal: de vragen die je stelt, het soort feedback dat je geeft;
* Non-verbaal: je lichaamstaal, mimiek en hoeveel aandacht je geeft
.Leerlingen voelen dit feilloos aan. Als je weinig vraagt of snel tevreden bent, nemen zij aan dat je weinig van hen verwacht. Maar als je doorvraagt, feedback geeft en betrokken blijft, voelen ze dat je in hen gelooft. Zo ontstaat een positieve leerspiraal.
Ook subtiele signalen zoals oogcontact spelen hierbij een belangrijke rol. Door een leerling écht aan te kijken tijdens een gesprek of uitleg, geef je het signaal: ik zie jou, ik neem je serieus. Gezien worden is een fundamentele menselijke behoefte, en juist in de klas maakt dit het verschil. Wanneer een leerling zich gezien voelt, groeit het zelfvertrouwen en de bereidheid om zich in te zetten.
Stappenplan voor lesgeven met hoge verwachtingen:
1. Zet je overtuiging om in zichtbaar gedrag
Wanneer je gelooft dat elke leerling kan groeien, laat dat dan blijken in je taal, lichaamshouding en interacties. Benoem expliciet dat je hoge verwachtingen hebt van álle leerlingen – en dat zij die ook van jou mogen hebben. Dit versterkt de relatie en het verantwoordelijkheidsgevoel van beide kanten.
2. Herken en doorbreek verwachtingsgedrag
Onderzoek laat zien dat leraren zich structureel anders gedragen ten opzichte van leerlingen van wie ze hoge verwachtingen hebben:
Gedragsaspect | Bij hoge verwachtingen | Bij lage verwachtingen |
Vriendelijkheid | Warmer, positiever | Afstandelijker, kritischer |
Feedback |
Meer informatief en ontwikkelingsgericht zijn |
Vaker algemeen of oppervlakkig |
Antwoorden in de klas | Meer uitnodiging en ruimte geven | Minder vaak de beurt geven |
Wachttijd na een vraag | Meer geduld, ruimte om te denken | Snelle overdracht of invulling |
Omgaan met fouten |
Laten herformuleren, tip geven, doorvragen |
Antwoord zelf geven of aan ander vragen |
Kritiek |
Minder vaak, constructief |
Vaker en direct |
Instructiemethoden | Meer afgestemd en effectief |
Minder variatie of ondersteuning |
Cijfer bij twijfel | Voordeel van de twijfel | Strenger of behoudend |
Deze gedragingen worden vaak niet bewust ingezet, maar hebben wel een diepgaand effect op het zelfvertrouwen, de inzet en het leerproces van leerlingen. Reflecteer regelmatig. Het is belangrijk dat je je bewust wordt van je eigen gedragingen en hoe je die kunt veranderen.
3. Creëer een cultuur waarin inzet zichtbaar en gewaardeerd is
Bespreek huiswerk klassikaal, toon voorbeelden, geef feedback op proces én resultaat. Als werk onvolledig is of zonder inzet gemaakt, spreek een leerling dan direct aan. Zo creëer je duidelijkheid voor de hele groep over wat je verwacht qua inzet.
Reken niet alleen af op het eindresultaat. Wanneer een leerling duidelijk veel moeite heeft gedaan en er een groeiend proces zichtbaar is, maar het eindresultaat nog niet helemaal goed is, laat dan merken dat je die inzet waardeert. Benoem expliciet wat je hebt gezien: de inspanning, de aanpak, de verbeteringen. Geef de leerling vertrouwen door te zeggen dat hij of zij er bijna is, en dat juist deze manier van werken — met inzet en doorzettingsvermogen — de weg is om verder te komen. Laat de leerling ook weten dat je in hem of haar gelooft en dat het volgende keer nog beter zal gaan. Zo bouw je aan een leerklimaat waarin fouten maken mag, inzet loont en groei centraal staat.
4. Behandel een goed antwoord als een beginpunt
Beloon een goed antwoord niet met afronding, maar met verdieping. Stel vervolgvragen, vraag naar onderbouwing, vergelijkingen of alternatieven. Zo moedig je analyse en reflectie aan en laat je merken dat je meer verwacht dan reproductie.
5. Verander ‘ik weet het niet’ in ‘ik weet iets’
Wanneer leerlingen twijfelen of afhaken, herformuleer dan de vraag, betrek andere leerlingen en keer daarna terug. Zeg bijvoorbeeld: “Je weet misschien niet alles, maar kun je iets noemen wat je wél weet?” Deze houding vergroot het zelfvertrouwen en leert leerlingen dat fouten of onzekerheid onderdeel zijn van leren.
Woordkeuze heeft kracht. Stel dat een leerling zegt “ik vind het moeilijk,” klinkt dit heel zwaar. Antwoord dan bijvoorbeeld: “Je vindt het niet makkelijk, dat weegt een stuk minder zwaar.” Dit maakt de situatie minder beladen en helpt de leerling om minder druk te voelen. Door subtiele veranderingen in woorden kunnen we de mindset van de leerlingen beïnvloeden en hen aanmoedigen om door te zetten. Dit zorgt ervoor dat leerlingen meer in zichzelf gaan geloven. Wanneer ze merken dat ze stap voor stap vooruitgaan, ondanks onzekerheden, worden ze gemotiveerder. Ze zien in dat ze niet perfect hoeven te zijn om vooruitgang te boeken, wat hen helpt om open te staan voor nieuwe uitdagingen. Het vergroot hun intrinsieke motivatie om te blijven leren en zich te verbeteren, wat hen uiteindelijk sterker maakt in hun leerproces.
Ga het gesprek aan met je leerlingen
Het is belangrijk om niet alleen te praten over wat jij van je leerlingen verwacht, maar ook wat zij van zichzelf en van elkaar verwachten. Dit helpt hen om bewuster met hun eigen leerproces om te gaan en stimuleert eigenaarschap van hun ontwikkeling. Door regelmatig met leerlingen te praten over hun eigen verwachtingen, laat je zien dat jij hun mening waardeert en dat zij actief kunnen bijdragen aan hun groei. Vraag bijvoorbeeld: “Wat verwacht jij van jezelf in deze les?” of “Hoe denk je dat je elkaar kunt helpen om beter te worden?” Dit creëert een cultuur waarin leerlingen verantwoordelijkheid nemen voor hun leren en zich gesteund voelen in het proces. Wanneer ze gaan nadenken over wat ze van zichzelf verwachten, zullen ze niet alleen leren om doelen te stellen, maar ook om zelfbewust te worden over de stappen die nodig zijn om deze te bereiken. Dit versterkt hun intrinsieke motivatie en helpt hen om zich meer gemotiveerd in te zetten voor hun eigen succes.
Door dit gesprek met leerlingen aan te gaan, maak je het niet alleen mogelijk dat ze hun eigen verwachtingen kunnen afstemmen, maar creëer je ook een open leerklimaat waar wederzijds respect en positieve uitdaging centraal staan. Hierdoor voelen leerlingen zich gehoord en ondersteund, wat hun motivatie verder zal vergroten.
Ben je op zoek naar een manier om de motivatie van je leerlingen te vergroten?
Onze speciaal ontworpen motivatie-kletskaarten zijn de ideale tool om open gesprekken te voeren en je leerlingen te inspireren. Gebruik deze kaarten om inzicht te krijgen in hun drijfveren, uitdagingen en ambities. Download de kletskaarten nu en ontdek hoe je de betrokkenheid en motivatie in je klas kunt verhogen!
De weg naar succes
Hoge verwachtingen hebben de kracht om leerlingen te motiveren hun eigen leerdoelen na te streven. Wanneer je gelooft in het potentieel van elke leerling, vergroot dit niet alleen hun betrokkenheid, maar ook hun zelfvertrouwen. Leerlingen gaan geloven dat ze in staat zijn om meer te bereiken dan ze aanvankelijk dachten, wat hen stimuleert om harder te werken en door te zetten, zelfs als ze tegen uitdagingen aanlopen. Hoge verwachtingen creëren niet alleen een cultuur van groei, maar bevorderen ook gelijke kansen, omdat leerlingen zich gezien en gewaardeerd voelen, ongeacht hun achtergrond of startpunt.
Door hoge verwachtingen leg je de basis voor leerlingen om ook meer van zichzelf te verwachten. Het gaat niet alleen om het behalen van goede cijfers of het voltooien van taken, maar om het durven dromen van grotere doelen. Wanneer leerlingen weten dat hun leraar in hen gelooft, worden ze aangemoedigd om groter te denken en niet bang te zijn om ambitie te hebben. Ze leren dat het oké is om hoog te mikken, omdat ze weten dat ze met inzet en doorzettingsvermogen de kans krijgen om te slagen. Dit vergroot hun motivatie en helpt hen om niet alleen te streven naar succes, maar ook naar persoonlijke groei en ontwikkeling.
Hoge verwachtingen geven leerlingen het vertrouwen om hun grenzen te verleggen, nieuwe uitdagingen aan te gaan en het volledige potentieel van hun eigen mogelijkheden te ontdekken. Het is een krachtige manier om ze niet alleen voor te bereiden op academisch succes, maar ook op een toekomst waarin ze zich vol vertrouwen durven ontwikkelen en hun dromen najagen.
Wil je meer leren over hoe je je leerlingen effectief kunt begeleiden in hun leerproces?
Doe dan mee met onze training Leren Leren of Meesterlijk Mentorschap. In deze trainingen krijg je praktische handvatten om het leerproces van je leerlingen te versterken, hun motivatie te vergroten en hun eigenaarschap te stimuleren.
0 comments