Iedere november markeert de week van de mediawijsheid een cruciaal moment. Het is de periode waarin scholen, bibliotheken en opvoedprofessionals gezamenlijk aandacht vragen voor slimme en veilige omgang met media. Thema’s als gezond schermgebruik en digitale balans staan dan vaak centraal.

Maar de digitale wereld is vorig jaar enorm veranderd. De komst van generatieve AI tools, zoals chatgpt, is geen losse trend. Het is een fundamentele verschuiving die onze definitie van mediawijsheid compleet herziet.

Waar we ons voorheen concentreerden op nepnieuws op facebook of het online zelfbeeld op instagram, moeten we nu de leerling voorbereiden op een leven waarin machines populaire, vaak oncontroleerbare, informatiebronnen zijn. De week van de mediawijsheid is daarom dit jaar hét moment om te reflecteren: onze taak is niet het verbieden van ai, maar het kritisch navigeren erin.

Docenten hebben het al druk genoeg met essentiële vakken, zoals begrijpend lezen, grammatica en vakinhoudelijke lesstof. Hoe kun je daarbij ook nog voldoende tijd en ruimte besteden aan mediawijsheid?

Wij begrijpen die geluiden. Maar wij geloven ook dat mediawijsheid juist kan worden geïntegreerd in wat je al doet. Door mediawijsheid slim in te passen in je bestaande lessen, bespaar je veel tijd en maak je de lessen relevanter.

De basisprincipes, digitale geletterdheid en online weerbaarheid  blijven staan. Maar AI voegt een cruciale, complexe laag toe aan de mediawijsheid. De wetenschappelijke consensus is duidelijk: we moeten de focus verschuiven van het gebruiken van media naar het doorgronden van de technologie.

1. Van nepnieuws naar onjuiste, maar overtuigende antwoorden

Traditioneel nepnieuws was vaak te herkennen aan slechte spelling of een dubieuze bron. Bij AI ligt de complexiteit anders: de kwaliteit van de uitkomst is afhankelijk van de kwaliteit van de vraag (de prompt). 

2. De verborgen bias en digitale ethiek

AI-systemen worden getraind op enorme datasets. Als die data vooroordelen bevatten, bijvoorbeeld over etnische groepen, beroepen of geslachten  neemt de AI die vooroordelen (bias) over.

Dit raakt direct aan burgerschap. Gebruik de week om de discussie over digitale ethiek te starten. Laat leerlingen experimenteren met prompts die een bevooroordeeld antwoord uitlokken. Vraag ze vervolgens te analyseren: wiens perspectief ontbreekt in dit antwoord? en hoe beïnvloedt dit de maatschappij?

3. De verval van het worstelen en de noodzaak tot reflectie

Het thema gezond schermgebruik gaat niet alleen over uren achter een scherm. Het gaat ook over het gezonde gebruik van onze hersenen. Leraren zien het risico van cognitieve offloading: het uitbesteden van het moeilijke denkwerk.

We moeten opdrachten ontwerpen waarbij het denkproces, de stappen, de keuzes, de fouten  belangrijker is dan het eindresultaat. 

4. Prompt engineering als sleutelvaardigheid in de klas

AI draait om de juiste vraag. Slechte vragen leiden tot oppervlakkige of onjuiste antwoorden. Nauwkeurige prompts formuleren is de nieuwe sleutelvaardigheid van mediawijsheid. Dit gaat over precisie, intentie en reflectie. 

Steeds meer leerlingen gebruiken AI-tools alsof het Google is.
Ze stellen vragen als:
“Kan ik zwanger zijn als ik twee dagen na mijn ongesteldheid heb gevreeën?”
“Mag ik zes eieren per dag eten als ik sport?”

Het probleem?
AI geeft altijd antwoord, ook als dat gebaseerd is op verkeerde aannames, oude data of gemixte bronnen.
Slechte vragen leiden tot oppervlakkige of ronduit onjuiste antwoorden.

Mediawijsheid 2.0 betekent dus: leren denken vóór je vraagt.
Wat kan ik wél aan AI vragen?
Hoe formuleer ik mijn vraag nauwkeurig?
Hoe check ik of het antwoord klopt?

Dit gaat over meer dan techniek.
Het gaat over precisie. Intentie. Reflectie.
Dat is de sleutelvaardigheid die je leerlingen nu nodig hebben — en die jij eenvoudig kunt integreren in je les.

Mediawijsheid in je bestaande vakken: Concreet aan de slag

Hieronder vind je praktische voorbeelden om mediawijsheid AI kritisch denken te integreren in verschillende vakken, van PO tot VO.

1. Nederlands: Begrijpend lezen en argumentatie
Bij begrijpend lezen kun je prima mediawijsheid integreren door teksten te gebruiken die direct verband houden met de mediawereld. Neem bijvoorbeeld artikelen over hoe sociale media ons dagelijks leven beïnvloedt of hoe je nepnieuws herkent.

Extra idee: Analyseer nieuwsberichten of social media posts in de les. Laat leerlingen een nieuwsartikel over een actuele gebeurtenis lezen en bespreek samen: welke bronnen worden genoemd? Is er een duidelijk standpunt? Door zo te werken leren leerlingen de teksten begrijpen en tegelijk kritisch na te denken over wat ze tegenkomen.

2. Vreemde Talen (Frans, Engels, Duits, Spaans) en mediawijsheid in de klas
Als je lesgeeft in een vreemde taal, combineer je mediawijsheid met taalvaardigheid.

Concrete opdracht: Laat leerlingen een Franse of Engelse tekst over een historisch thema door een AI-tool laten schrijven en vraag ze vervolgens om deze op feitelijke en grammaticale fouten te controleren. Zo oefen je luister-, spreek- en schrijfvaardigheid tegelijk met het kritisch beoordelen van informatie in een andere taal.

3. Geschiedenis: Propaganda en bronnenkritiek 
Geschiedenislessen zijn ideaal om mediawijsheid aan te kaarten. Je kunt praten over hoe mensen in het verleden hun mening vormden en hoe ze nieuws kregen.

Concrete opdracht:  Laat leerlingen onderzoeken hoe informatie in het verleden werd verspreid en beïnvloed, en wat dat zegt over de manier waarop we vandaag met nieuws omgaan.

Bijvoorbeeld:

• Hoe gebruikten kranten en posters in de Koude Oorlog taal en beelden om een bepaald wereldbeeld te versterken?
• Hoe zetten leiders in de 17e eeuw pamfletten en prenten in om hun macht te tonen of tegenstanders zwart te maken?
• Of hoe werd in de koloniale tijd informatie ingezet om ongelijkheid te rechtvaardigen?

Vervolgens vergelijken leerlingen dit met sociale media en nepnieuws van nu. Wat verandert er in de manier waarop informatie verspreid wordt  en wat blijft eigenlijk hetzelfde?

4. Aardrijkskunde: Kaartmanipulatie en klimaatnieuws
Bij aardrijkskunde kun je mediawijsheid integreren door te focussen op visualisatie en presentatie van data.

Concrete opdracht: Laat leerlingen artikelen of social media posts analyseren over klimaatverandering. Vraag ze om te onderzoeken hoe kaarten, grafieken en infographics soms gekleurd of gemanipuleerd worden om een standpunt te bekrachtigen. Welke bronnen zijn betrouwbaar en welke overdrijven of geven onvolledige informatie? Dit maakt ze bewust van hoe media invloed heeft op hun kijk op geografische vraagstukken.

5. Biologie: Gezondheid, media en de voedingsschijf

Biologie biedt volop mogelijkheden om mediawijsheid te integreren. Een goed startpunt is het bespreken van hoe gezondheidsinformatie online wordt gedeeld.

Concrete opdracht (Voeding & Fitness): Neem de trend van eiwitrijke sportdrankjes en repen die veel op sociale media en in winkels verschijnen. Jongeren die gespierd willen zijn, zijn hier gevoelig voor. Laat leerlingen onderzoeken of deze producten echt nodig zijn volgens de voedingsdriehoek/schijf en of de gezondheidsclaims wetenschappelijk onderbouwd zijn. Vergelijk de marketingclaims met de feitelijke voedingswaarde (ingrediënten, suiker, vet). Bespreek met ze hoe media soms vertekende of onjuiste informatie verspreidt en hoe je daar kritisch mee omgaat. Dit leert hen om de mediawijsheid direct toe te passen op hun eigen dieet en gezondheid.

6. Filosofie: Digitale identiteit en thieek van AI
Filosofie is het perfecte vak om de ethische en existentiële vragen van het digitale tijdperk te bespreken.

Concrete opdracht: Organiseer een debat over digitale identiteit. Is je online zelfbeeld anders dan je offline zelf? Welke ethische grenzen moet de school stellen aan het gebruik van ai? Laat leerlingen de vier nieuwe uitdagingen van ai-wijsheid (onjuiste antwoorden, bias, cognitieve offloading) gebruiken als discussiepunten. Dit stimuleert hen tot diepe kritisch denken en reflectie.

Wat leerlingen én jij winnen met AI-wijs onderwijs

Door mediawijsheid te integreren in je normale lessen bespaar je tijd. Je hoeft geen extra uur te zoeken, maar je koppelt essentiële digitale vaardigheden direct aan de leerdoelen van je bestaande vakken. Zo verrijk je de lesstof, maak je deze relevanter voor de belevingswereld van de leerlingen en win je uiteindelijk tijd terug door het effectiever inzetten van de lestijd.

De week van de mediawijsheid is een uitstekend begin. Maar de échte, duurzame winst zit in de constante investering in AI-geletterdheid en kritisch denken gedurende het hele schooljaar. Alleen zo leiden we leerlingen op tot zelfstandige en kritische burgers die de complexe digitale wereld aankunnen.

De sleutel ligt bij jou: niet in het verbieden van AI, maar in het kritisch bevragen en sturen ervan.

Training mediawijsheid voor docenten, op school of online te volgen

Wil je verder werken aan mediawijsheid in jouw school? Nodig ons uit voor een  in‑school training, of kies voor onze online training mediawijsheid die je kunt volgen wanneer het jou uitkomt, in je eigen tijd en tempo. Zo maak je mediawijsheid blijvend onderdeel van je onderwijs.