Formatief toetsen

Formatief toetsen is meer dan toetsen alleen. Het is een manier van lesgeven. In dit artikel gaan we in op wat formatief toetsen is, hoe je het toepast in de les en waarom je het gebruikt. Ook geven we voorbeelden van formatief toetsen, bespreken we enkele tools en gaan we tot slot in op enkele nadelen van deze lesmethode.

Wat is formatief toetsen?

Formatief toetsen is meer dan toetsen alleen. Het is een manier van lesgeven die ook wel formatief evalueren of formatief handelen wordt genoemd. Het is een continu proces van doelen stellen, zichtbaar maken wat er geleerd is (met een toets) en bepalen wat er nog geleerd moet worden. Het toetsen is daarbij dus niet bedoeld om te beoordelen, maar om zichtbaar te maken wat de leerlingen nog moeten leren om het doel te behalen.

Formatief toetsen richt zich daarmee vooral op het evalueren van de voortgang en het begrip van de leerlingen van de lesstof. Als docent wordt je hierdoor continu gevoed met feedback over de sterke en zwakke punten van je leerlingen, zodat je je lesmethoden hierop kunt aanpassen.

Bij formatief toetsen worden vaak verschillende toetsmethoden gebruikt, zoals quizzen, tussentijdse beoordelingen, zelftoetsen, instaptoetsen en allerlei soorten opdrachten. Zo krijg je op verschillende manieren inzicht in waar jouw leerlingen moeite mee hebben en kun je het vervolg van het leerproces hierop aanpassen.

Betekenis formatief toetsen

Formatief betekent dat je prestaties van de leerling vergelijkt met zijn eerdere resultaten. Je vergelijkt dus niet met andere leerlingen en geeft geen cijfer op basis van een norm. Met formatief toetsen is het leerproces het doel.

Verschil met summatief toetsen

Bij summatief toetsen gaat het vooral om het beoordelen van de prestaties van de leerling. Een summatieve toets is daarmee echt een beoordelingsmoment: beheerst de leerling de lesstof voldoende of onvoldoende? Met formatief toetsen in de les is het beoordelen niet het doel. Het doel is het monitoren van de voortgang, om zo weer gericht het leerproces te verbeteren.

Waarom toets je formatief: wat zijn de voordelen van formatief toetsen?

Er zijn verschillende redenen om formatief te toetsen. Zo is het helpend bij leerlingen met faalangst. Die presteren beter als ze op deze manier regelmatig positieve feedback krijgen, zonder dat ze er direct op worden afgerekend.

Maar, formatief leren verbetert ook vaak het leerproces. Het helpt je als docent om inzichtelijk te krijgen waar je leerlingen staan en wat ze nodig hebben. Je krijgt inzicht in zowel de sterke als de zwakke punten van de leerlingen. Daar kun je dan met gerichte feedback en een gericht lesprogramma op inspelen.

Voor de leerlingen is het vaak ook een prettige manier van leren. Doordat je regelmatig feedbackmomenten inbouwt, verloopt het leerproces soepeler en is het beter afgestemd op de behoeften van de leerlingen. Dit verhoogt ook weer de motivatie van je leerlingen. Ze begrijpen namelijk beter waar ze naartoe werken en wat er nodig is om daar te komen.

Een laatste goede reden om formatief te toetsen, is dat het je waardevol inzicht verschaft in je eigen lesmethodes. De regelmatige feedback voorziet je van informatie over hoe effectief je instructie en leeractiviteiten zijn. Hiermee kun je je eigen lesmethode en dus de onderwijskwaliteit verbeteren.

Hoe werkt formatief toetsen?

Zoals we hierboven al aangeven, is formatief toetsen eigenlijk meer een complete lesmethode dan een toetsvorm. Met formatief toetsen creëer je een constante feedbackloop waarin je je lesmethode en lesstof continu aanpast aan je leerlingen.

Je kunt het als volgt samenvatten:

Doelen stellen: je stelt als docent duidelijke leerdoelen en verwachtingen op voor de leerlingen.
Lesgeven: je past verschillende lesmethoden toe om de gestelde doelen te behalen.
Toetsen afnemen: je neemt verschillende soorten toetsen af om de voortgang van de leerlingen te monitoren - het doel van deze toetsen is om te evalueren, niet om te beoordelen.
Feedback geven: je geeft de leerlingen gerichte feedback op basis van de afgenomen toetsen. Ook evalueer je je eigen lesmethodes.
Aanpassen van de leeractiviteiten: vervolgens pas je je leeractiviteiten aan op basis van de voortgang van de leerlingen.

Hierna begin je weer met het lesgeven en doorloop je het proces opnieuw. Dit doe je net zolang tot de leerdoelen bereikt zijn.

Wanneer zet je formatieve toetsen in?

Formatief toetsen kan op elk moment van het leerproces worden toegepast. Als we specifiek kijken naar de toetsmomenten, dan kun je formatief toetsen bijvoorbeeld op de volgende momenten in het leerproces inzetten.

Voorafgaand aan een nieuwe cyclus

Voordat je aan een nieuwe lescyclus begint, kun je een formatieve toets gebruiken om de voorkennis van je leerlingen te testen. Zo kun je op het juiste niveau beginnen aan je lessen.

Tijdens een cyclus

Een belangrijk onderdeel van formatief lesgeven is dat je tussentijds de voortgang monitort. Dus gebruik je formatief toetsen tijdens een cyclus, om te zien of je leerlingen de onderwezen stof begrijpen en om te bepalen hoe je de verdere lesstof invult.

Na afloop van een cyclus

Na afloop van een cyclus kun je formatief toetsen gebruiken om te zien of je leerlingen de leerdoelen bereikt hebben. Je gebruikt deze informatie vervolgens om toekomstige lesmethoden te verbeteren.

Voorbeelden formatief toetsen voor het PO en VO

Hoe zet je formatief toetsen in in het primair onderwijs en in het voortgezet onderwijs? We geven hieronder enkele voorbeelden.

Voorbeelden formatief toetsen PO

In het PO kun je bijvoorbeeld formatief toetsen met behulp van het digibord. Zo kun je na elke les met een aantal vragen of het digibord toetsen of de leerstof begrepen is. Dat kun je klassikaal doen, maar je kunt de leerlingen ook elkaar laten bevragen.

Je kunt de leerlingen ook elkaars werk laten nakijken. Laat ze een eenvoudige opdracht maken en laat deze direct nakijken door andere leerlingen in de klas. Zo leren ze met en van elkaar.

Een andere manier om formatief toetsen toe te passen in het PO, is door de leerlingen vooraf aan een thema iets te laten tekenen. Stel, je gaat aan de slag met de recente geschiedenis. Geef de leerlingen een leeg vel papier en laat ze daarop tekenen of schrijven wat ze al weten van de geschiedenis vanaf de jaren ‘50 van de vorige eeuw. Dit kun je vervolgens klassikaal bespreken. Zo krijg je inzicht in het basisniveau van je leerlingen over een bepaald onderwerp.

Voorbeelden formatief toetsen VO

Ook in het voortgezet onderwijs kun je formatief toetsen heel goed toepassen.

Zo kun je bijvoorbeeld bij Aardrijkskunde, na het lezen van een paragraaf, met 4 vragen toetsen of de leerlingen de stof begrijpen. Die vragen zet je op het digibord en behandel je klassikaal. Zo bespreek je alles en kun je wat niet begrepen is extra uitleggen.

Een ander voorbeeld is door de tool Formative te gebruiken bij Wiskunde. Hiermee test je de hele klas tegelijk en zie je de antwoorden live op een dashboard. Als docent kun je bij elke vraag individueel feedback geven. Als je dit koppelt aan leerdoelen, kun je heel concreet werken aan voortgang.

Tools voor formatief toetsen

Als je met formatief toetsen aan de slag gaat, is het slim om daar tools bij te gebruiken. We behandelen hieronder enkele tools die je hier goed voor kunt inzetten.

Kwizl

Kwizl is een online platform voor formatief toetsen. Het stelt jou als docent in staat om snel en eenvoudig quizzen te maken en af te nemen, gerichte feedback te geven aan leerlingen en hun prestaties te evalueren.

Kwizl biedt enkele specifieke voordelen bij formatief toetsen:

Eenvoudig te gebruiken: Kwizl is een intuïtief en gebruiksvriendelijk platform, waarmee je snel en eenvoudig quizzen kunt maken en afnemen.
Gerichte feedback: Kwizl biedt je de mogelijkheid om gerichte feedback te geven aan leerlingen, waardoor zij beter inzicht krijgen in hun prestaties en waar ze kunnen verbeteren.
Snel en efficiënt: Kwizl stelt je in staat om quizzen snel en efficiënt af te nemen, waardoor je meer tijd hebt om les te geven.

Blackboard

Blackboard is een Learning Management System (LMS) dat wordt gebruikt door onderwijsinstellingen over de hele wereld. Ook Blackboard kun je inzetten om formatief te toetsen.

Je kunt er bijvoorbeeld quizzen mee maken en opdrachten in klaarzetten. Op deze quizzen en opdrachten kun je weer individueel feedback geven. Ook kun je de discussion boards in Blackboard gebruiken om leerlingen (onderling) te laten discussiëren over opdrachten en lesstof. Met de optie collaborate ultra kun je live sessies organiseren voor discussies, groepswerk en presentaties.

De voordelen van het gebruik van Blackboard voor formatief toetsen zijn onder andere:

Het is erg flexibel in gebruik: je kunt quizzen en opdrachten klaarzetten en laten maken vanaf elke locatie.
Directe feedback: leerlingen ontvangen directe, individuele feedback op hun antwoorden en opdrachten.

Tools om formatief te toetsen

Voor meer tools om formatief te toetsen: lees ook ons blog over quizzen in de klas, met daarin een overzicht van 10 quiztools.

Nadelen formatief toetsen

Zoals je in dit artikel kunt lezen, heeft formatief toetsen een heleboel voordelen. Maar, zijn er dan helemaal geen nadelen te bedenken voor deze manier van lesgeven? Er zijn zeker een aantal aandachtspunten waar je bij formatief toetsen op moet letten:

Het is tijdsintensief: formatieve beoordelingen kunnen tijdrovend zijn. Als docent moet je regelmatig individuele feedback aan je leerlingen geven, terwijl de leerlingen op hun beurt daar actief mee aan de slag moeten.
Pas op voor overbelasting: pas niet te veel formatieve toetsmomenten toe. Dat kan natuurlijk leiden tot extra druk en stress bij de leerlingen (en bij jezelf) en dat is nooit de bedoeling van formatief leren.
Extra werkdruk: het kan best lastig zijn om formatief toetsen goed te integreren in het curriculum. Het moet goed afgestemd zijn op de leerdoelen en dat kan betekenen dat je er extra druk mee bent. Stem het dan ook goed af met je team en je schoolleider.

Meer tools om formatief te toesten?