Share
AI-tools zoals ChatGPT, Gemini en Claude veranderen het onderwijs razendsnel. Maar hoe zit het met de privacy van leerlingen? Net zoals bij andere technologische revoluties, roept AI zowel kansen als zorgen op. In dit artikel leer je hoe je AI-tools verantwoord inzet, wat de risico’s zijn en hoe je ze verantwoord gebruikt in het kader van de AVG wetgeving.
Wat zijn AI-tools precies?
AI-tools zoals ChatGPT, MidJourney, Perplexity, Claude en Jasper AI winnen snel terrein in het onderwijs. Maar wat doen deze tools eigenlijk? Ze gebruiken kunstmatige intelligentie om teksten te schrijven, afbeeldingen te maken, informatie op te zoeken of creatief werk te ondersteunen. Denk aan een tekstgenerator die helpt bij het opstellen van een brief, of een tool die een poster ontwerpt in een paar klikken. In het onderwijs kunnen deze tools veel werk uit handen nemen. Voor leerlingen bieden ze nieuwe manieren om te leren en creatief te zijn.
> We schreven er al veel artikelen over, inclusief allerlei handige tips en tricks.
Van Google naar AI: Nieuwe revolutie in het klaslokaal
Herinner je je nog hoe Google ooit het onderwijs veranderde? Plotseling was bijna alle informatie met een paar klikken beschikbaar. Dat was wennen. Sommigen vreesden dat leerlingen niet meer zelf zouden nadenken. Toch bleek Google een onmisbaar hulpmiddel. Nu staan we voor een soortgelijke uitdaging met AI.
AI roept, net als destijds Google, veel vragen op. Wat betekent het voor jouw rol als docent? Hoe zorg je dat leerlingen het verstandig gebruiken? En misschien vraag je je af: is dit een kans of juist een risico? Het antwoord ligt ergens in het midden. Net als bij elke grote verandering is het belangrijk om je te verdiepen en mee te bewegen.
Waarom jij en je leerlingen AI moeten leren kennen en begrijpen
De wereld verandert snel, en jouw leerlingen groeien op in een digitale samenleving. AI is daar een belangrijk onderdeel van en zal alleen maar belangrijker worden. Jij speelt daarin ook een sleutelrol. Je bereidt leerlingen voor op de toekomst. Daarbij hoort ook leren omgaan met technologie zoals AI.
Door AI-tools te gebruiken, kunnen leerlingen bijvoorbeeld creatiever worden of problemen beter oplossen. Maar alleen als jij ze helpt om kritisch te blijven. AI mag een hulpmiddel zijn, geen vervanging voor hun eigen denkwerk. Daarom is het belangrijk dat je begrijpt wat AI kan én waar de grenzen liggen.
Met een open houding naar AI-tools kun je veel winnen. Het kan je werk makkelijker maken en je lessen verrijken. Het begint met nieuwsgierig zijn en ontdekken wat er allemaal mogelijk is.
Mogelijkheden van AI in het onderwijs
AI biedt echt heel veel mogelijkheden voor het onderwijs. Daar gaan we in andere artikelen uitgebreid op in, inclusief praktische tips en tricks en stap-voor-stap werkwijzen voor opdrachten en oefeningen. Daarom volstaan we hier met enkele voorbeelden van wat er mogelijk is met AI in de klas.
Leren op maat
Met AI-tools kun je lessen aanpassen aan de behoeften van individuele leerlingen. Een leerling die moeite heeft met rekenen, krijgt extra uitleg en oefeningen. Een snelle leerling kan juist meer uitdaging krijgen. Zo krijgt iedereen de kans om op zijn eigen tempo te leren.
Meer tijd voor lesgeven
In het onderwijs ben je vaak veel tijd kwijt aan administratieve taken. Denk aan het nakijken van toetsen of het plannen van lessen. AI-tools kunnen dit soort werk automatiseren. Dat scheelt tijd, zodat jij je kunt richten op wat echt belangrijk is: je leerlingen.
Creatieve hulpjes
Wil je een kunstproject opzetten? Tools zoals MidJourney kunnen prachtige visuals maken. Of misschien wil je professioneel lesmateriaal ontwerpen. Canva biedt talloze sjablonen waarmee je in een handomdraai iets moois maakt. . Bovendien heeft Canva tegenwoordig ook veel krachtige AI-functies, zoals Magic Design en tekstgeneratie, waarmee je met minimale inspanning creatieve en gepersonaliseerde ontwerpen kunt maken. Deze tools maken het makkelijk om je lessen een creatieve boost te geven.
Ondersteuning voor speciale behoeften
AI kan ook leerlingen met speciale behoeften ondersteunen. Een leerling met dyslexie kan bijvoorbeeld gebruikmaken van text-to-speech technologie. Dit helpt hen om teksten beter te begrijpen. Zo maak je je lessen toegankelijker voor iedereen.
De risico’s van AI tools in het onderwijs
AI-tools klinken natuurlijk veelbelovend, maar ook het gebruik ervan brengt risico’s met zich mee. Het is belangrijk om je bewust te zijn van de mogelijke nadelen voordat je ermee aan de slag gaat. Denk bijvoorbeeld aan afhankelijkheid van technologie, het risico op fouten of onnauwkeurigheden in de output, of privacykwesties rondom het gebruik van gegevens van leerlingen. Daarnaast is het essentieel dat docenten kritisch blijven kijken naar de inhoud en de context waarin AI-tools worden ingezet. Deze tools zijn nuttig, maar ze mogen nooit een vervanging worden voor de expertise en het menselijk oordeel van de docent. Een goede balans tussen technologie en persoonlijke begeleiding is daarom cruciaal.
Wat gebeurt er met gegevens?
AI-tools maken gebruik van gegevens om te leren en beter te presteren. Maar wat gebeurt er precies met die gegevens? Denk aan persoonsgegevens van leerlingen of hoe ze huiswerk maken. Als deze data niet goed beveiligd wordt, kan dat leiden tot privacyproblemen. Voor jou als docent is het belangrijk om te weten welke gegevens een tool verzamelt en hoe je die kunt beschermen.
Kan een algoritme oneerlijk zijn?
Ja, dat kan. AI-tools werken met algoritmes die niet altijd helemaal neutraal zijn. Ze kunnen vooroordelen bevatten, bijvoorbeeld als ze minder goed presteren bij specifieke groepen leerlingen. Dit noemen we bias. Jij hebt een belangrijke rol om in de gaten te houden of de technologie wel eerlijk werkt. Zo voorkom je dat sommige leerlingen onterecht benadeeld worden.
De rol van de AVG: Wat moet je weten?
Als je AI tools gebruikt, ben je informatie aan het verwerken en je deelt ook informatie met bedrijven. Daarom komt de AVG in beeld zodra je met AI aan de slag gaat.
Wat is de AVG en wat betekent dit voor scholen?
De AVG, ofwel de Algemene Verordening Gegevensbescherming, is een Europese wet (in het Engels het de GDPR) die regels stelt voor het verwerken van persoonsgegevens. Voor scholen betekent dit dat je zorgvuldig moet omgaan met gegevens van leerlingen, ouders en collega’s. Denk bijvoorbeeld aan naam, adres, cijfers of zelfs hoe leerlingen technologie zoals AI-tools gebruiken.
Als school ben je verantwoordelijk om ervoor te zorgen dat gegevens veilig worden opgeslagen en alleen worden gebruikt voor het doel waarvoor ze bedoeld zijn. Je mag ze dus nooit zomaar delen met derden.
Wat moet je vastleggen in een verwerkingsregister?
Volgens de AVG moet elke school een verwerkingsregister bijhouden. Dit is een document waarin je noteert welke gegevens je verzamelt, waarom je dat doet en hoe je deze gegevens beveiligt. Als docent hoef je dit waarschijnlijk niet zelf te doen, maar het is wel handig om te weten dat jouw school hierover verantwoording moet afleggen. Dit wordt ook wel de verantwoordingsplicht genoemd. Er is in jouw school waarschijnlijk iemand aangesteld als functionaris gegevensbescherming (of privacy officer). Deze persoon zorgt dat dit goed geregeld wordt.
Leg uit wat je doet
Als je AI gebruikt in de klas, is het belangrijk dat je als school transparant bent naar ouders en leerlingen over welke gegevens je verzamelt en waarom. Dit heet de informatieplicht. Stel, je gebruikt een AI-tool om huiswerk te beoordelen. Dan moet je duidelijk maken hoe die tool werkt en wat er met de gegevens gebeurt. Een goede communicatie hierover voorkomt zorgen of wantrouwen.
Praktische tips voor AVG-compliance bij gebruik van AI
Hoe zorg je ervoor dat je als school voldoet aan de AVG, vooral als je AI-tools gebruikt? Hier zijn enkele eenvoudige stappen:
Dit kan ingewikkeld lijken, maar met een paar duidelijke stappen zorg je voor een veilige en transparante aanpak. Hieronder lees je hoe je dit aanpakt en waar je de juiste informatie vindt.
1. Kies veilige en betrouwbare tools
Voordat je een AI-tool in de klas gebruikt, is het belangrijk om te onderzoeken of deze voldoet aan de AVG. Kijk bijvoorbeeld of de aanbieder een duidelijke privacyverklaring heeft en of de tool voldoet aan Europese regelgeving. Let op dat tools die gegevens naar servers buiten de EU sturen (bijvoorbeeld naar de VS) mogelijk niet aan de AVG voldoen.
Waar vind je deze info? Controleer de website van de aanbieder, zoek naar certificeringen zoals ISO 27001 (voor informatiebeveiliging) of vraag advies aan je functionaris gegevensbescherming (FG).
Voldoet een tool niet aan de AVG? Dan mag je geen persoonsgegevens delen met deze tool.
2. Vraag toestemming
Als je persoonsgegevens van leerlingen wilt gebruiken, zoals namen of leergedrag, moet je toestemming hebben. Dit geldt vooral als de gegevens buiten de normale onderwijsactiviteiten vallen. Vaak wordt deze toestemming door ouders of verzorgers gegeven.
Hoe doe je dat? Stel een duidelijk toestemmingsformulier op waarin je uitlegt welke gegevens je verzamelt, waarom, en hoe lang ze bewaard blijven. Dit kun je delen via ouderavonden, e-mails of het leerlingvolgsysteem.
3. Verzamel alleen wat nodig is
De AVG vereist dat je alleen gegevens verzamelt die echt nodig zijn voor het doel. Overbodige data mag je niet opslaan. Gebruik AI-tools dus alleen voor specifieke onderwijsdoelen en vermijd het invoeren van meer data dan nodig.
Praktische tip: Maak een lijst met alle gegevens die een AI-tool vraagt en vraag je bij elke categorie af of die essentieel is. Als je twijfelt, bespreek dit met je FG of IT-afdeling.
4. Houd een verwerkingsregister bij
Scholen zijn verplicht een verwerkingsregister bij te houden. Hierin noteer je welke gegevens je verzamelt, waarvoor je ze gebruikt, en hoe ze worden beveiligd. Voor AI-tools is het belangrijk om op te nemen hoe de tool werkt en welke risico’s er zijn.
Hoe doe je dat? Gebruik een standaard sjabloon voor een verwerkingsregister. Deze kun je vinden op de website van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) of vragen aan je FG.
5. Controleer contracten met leveranciers
Sluit een verwerkersovereenkomst af met de leverancier van een AI-tool. Hierin wordt vastgelegd hoe de leverancier met de gegevens omgaat en wie waarvoor verantwoordelijk is.
Waar vind je die info? Leveranciers van AI-tools bieden vaak standaard verwerkersovereenkomsten aan. Laat deze altijd checken door je FG of een jurist.
6. Wees transparant naar ouders en leerlingen
Informeer ouders en leerlingen duidelijk over welke gegevens je verzamelt, waarom je dat doet, en hoe deze worden beschermd. Dit kun je doen via een privacyverklaring op de schoolwebsite of door regelmatig updates te geven.
Hoe doe je dat? Organiseer een informatieavond of deel een eenvoudige flyer met veelgestelde vragen over AI-tools en privacy.
7. Blijf jezelf informeren
De regelgeving rondom AI en privacy verandert snel. Zorg dat je op de hoogte blijft van nieuwe ontwikkelingen, bijvoorbeeld door trainingen te volgen of updates van de AP te lezen.
Kritisch omgaan met AI tools
AI-tools kunnen een krachtig hulpmiddel zijn, maar alleen als leerlingen leren hoe ze deze verstandig en kritisch gebruiken. Dat begint bij digitale geletterdheid. Leer je leerlingen om vragen te stellen zoals: “Waar komt deze informatie vandaan?” en “Hoe betrouwbaar is dit antwoord?” AI kan namelijk fouten maken of eenzijdige antwoorden geven. Door leerlingen bewust te maken van deze beperkingen, help je hen de technologie slim in te zetten zonder er blind op te vertrouwen.
Praktische tip: Laat leerlingen experimenteren met een AI-tool zoals ChatGPT en bespreek daarna samen welke antwoorden bruikbaar zijn en waarom.
Ethiek en AI: Waar moet je op letten?
AI-tools kunnen het onderwijs enorm verrijken, maar het gebruik ervan brengt ook ethische vragen met zich mee. Om ervoor te zorgen dat AI op een verantwoorde manier wordt ingezet, zijn er door de Europese Commissie vier belangrijke overwegingen en richtlijnen geformuleerd. Deze bieden houvast voor scholen en docenten.
Vier ethische pijlers bij AI-gebruik
* Menselijke autonomie en verantwoordelijkheid
AI mag jouw rol als docent niet overnemen, maar ondersteunen. Jij houdt controle over beslissingen en bewaakt het welzijn van je leerlingen. Het doel is om leerlingen zelfstandig en verantwoordelijk te laten leren, niet om hen afhankelijk te maken van technologie.
* Gelijkheid en rechtvaardigheid
AI-tools moeten eerlijk zijn en voor iedereen toegankelijk. Dat betekent dat ze geen onderscheid mogen maken op basis van achtergrond, geslacht, of andere kenmerken. Denk hierbij ook aan leerlingen met speciale behoeften. Gelijke kansen zijn essentieel.
* Respect voor menselijkheid
Leerlingen en docenten zijn geen dataobjecten. AI moet worden ingezet met respect voor ieders integriteit en waardigheid. Het welzijn van mensen staat altijd centraal, en technologie mag dat niet in gevaar brengen.
* Verantwoorde keuzes maken
Het gebruik van AI vraagt om transparantie en goede samenwerking tussen alle betrokkenen: docenten, leerlingen, ouders, en schoolleiders. Besluiten moeten gebaseerd zijn op feiten en duidelijke communicatie.
Praktische richtlijnen voor betrouwbare AI
Om AI veilig en verantwoord te gebruiken, zijn er belangrijke eisen opgesteld die je als docent kunt volgen. Zo zorg je dat je gebruik van AI ethisch verantwoord blijft.
Menselijke controle en toezicht
Zorg dat je altijd grip houdt op hoe AI wordt gebruikt. Laat beslissingen nooit volledig over aan een systeem, en wees alert op signalen van vooringenomenheid of oneerlijke resultaten.
Transparantie
AI mag geen 'zwarte doos' zijn. Jij en je collega's moeten begrijpen hoe de tool werkt en wat de invloed is op de lessen. Vraag naar duidelijke uitleg en documentatie van AI-leveranciers.
Diversiteit en inclusie
Controleer of de AI toegankelijk is voor alle leerlingen, inclusief die met speciale behoeften. Het systeem moet gebruiksvriendelijk zijn en afgestemd op de leeftijd en capaciteiten van je leerlingen.
Maatschappelijk welzijn
Denk aan de bredere impact van AI-gebruik. Zorg dat de technologie bijdraagt aan een veilige en ondersteunende leeromgeving. Gebruik AI niet op een manier die angst of afhankelijkheid creëert.
Privacy en gegevensbescherming
AI-tools verwerken vaak gevoelige data. Zorg dat deze goed beveiligd is, alleen gebruikt wordt waarvoor het nodig is, en dat leerlingen en ouders weten hoe hun gegevens worden beheerd.
Technische veiligheid
Wees kritisch op de betrouwbaarheid en nauwkeurigheid van AI. Vraag leveranciers naar protocollen voor beveiliging en test regelmatig of de tool doet wat hij moet doen.
Verantwoording
Leg duidelijk vast wie verantwoordelijk is voor het gebruik van AI in de school. Zorg dat er afspraken zijn over onderhoud, support en hoe klachten of problemen worden aangepakt.
Waarom jij als docent onmisbaar blijft
AI kan veel, maar het vervangt jou als docent niet. Een AI-tool kan bijvoorbeeld opdrachten personaliseren of snel feedback geven, maar het begrijpt niet hoe een leerling zich voelt of welke aanpak nodig is om hen echt te bereiken. Jij blijft degene die in de gaten houdt of een leerling goed functioneert en of de technologie daadwerkelijk helpt.
Daarnaast is menselijke controle belangrijk om fouten en vooroordelen van AI-tools te corrigeren. Jij bent de schakel die ervoor zorgt dat AI een hulpmiddel blijft, geen vervanging.
Voorbeeld: Een adaptief leersysteem in de praktijk
Stel je een adaptief leersysteem voor dat rekenopgaven aanpast aan het niveau van een leerling. Het systeem geeft op basis van de resultaten automatisch moeilijkere of makkelijkere vragen. Dit klinkt ideaal, maar stel dat een leerling voortdurend moeite heeft met een bepaald type som. Het systeem blijft op hetzelfde niveau en biedt geen persoonlijke uitleg.
Hier kom jij in beeld. Jij ziet dat de leerling niet vooruitkomt en legt de som op een andere manier uit. Misschien ontdek je dat het probleem niet bij de som zelf ligt, maar bij onzekerheid of concentratie. Het systeem kan dit niet aanvoelen, maar jij wel.
Door AI en menselijke begeleiding te combineren, krijg je het beste van beide werelden. Het systeem kan de basisprocessen automatiseren en jou meer tijd geven om aandacht te besteden aan wat echt belangrijk is: de persoonlijke ontwikkeling van je leerlingen.
Het belang van de wetgeving met AI
Voorgaande stuk is misschien wat ingewikkeld, maar laat je niet ontmoedigen door deze kant van AI. Het is namelijk wel heel belangrijk dat je je ervan bewust bent. Het is meer dan een verplichting.
De AVG helpt je om bewuster om te gaan met de gegevens van leerlingen en zorgt voor een veilige leeromgeving. Als scholen zorgvuldig omgaan met data, bouw je vertrouwen op bij ouders en leerlingen. Dat vertrouwen is essentieel voor een goede samenwerking.
Praktisch voorbeeld: Als je AI gebruikt om de voortgang van leerlingen te monitoren, verplicht de AVG je om transparant te zijn over wat je met die data doet. Dit stimuleert duidelijke communicatie en een verantwoord gebruik van technologie.
De AVG betekent niet dat je als school geen nieuwe dingen kunt proberen. Binnen de regels kun je experimenteren met AI om je lessen te vernieuwen. Door vooraf duidelijke afspraken te maken met leveranciers en collega’s, kun je AI op een veilige manier integreren. Bijvoorbeeld door tools eerst op kleine schaal te testen en te evalueren.
Maak gebruik van pilots: probeer een AI-tool in een klas en kijk hoe het werkt. Betrek hierbij ook ouders en leerlingen, zodat zij zich gehoord voelen en vertrouwen hebben in de aanpak.
AI en AVG als team
Met AI kun je het onderwijs inclusiever en efficiënter maken. De AVG helpt je om dat op een veilige en verantwoorde manier te doen. Door deze twee slim te combineren, open je de deur naar innovatie terwijl je zorgt voor bescherming en vertrouwen. Zo maak je het onderwijs toekomstbestendig én mensgericht.
Conclusie: veel kansen, maar blijf kritisch
AI biedt enorme kansen in het onderwijs. Het kan je werk makkelijker maken, leerlingen beter ondersteunen en innovatie stimuleren. Toch is het belangrijk om kritisch te blijven. Technologie brengt ook risico’s, zoals privacyproblemen of een te grote afhankelijkheid. Als docent kun je deze balans bewaken voor je leerlingen, die hier zelf nog niet goed bij stilstaan of over nadenken.
AI is al een vast onderdeel van de wereld waarin jouw leerlingen opgroeien. Ze zullen AI-tools gebruiken, of het nu gaat om ChatGPT voor huiswerk of andere hulpmiddelen. Het is daarom beter om hen goed te informeren. Laat ze zien hoe ze AI verantwoord en slim kunnen gebruiken.
Zorg als school wel dat je voldoet aan de privacy wetgeving. Lees je in in de AVG in combinatie met het gebruik van AI tools en zorg dat je voldoet aan de privacy eisen. Dat is nu wellicht nog wat ingewikkeld, maar als je het eenmaal goed geregeld hebt, heb je daar snel profijt van.
Met een open en kritische houding kun je de voordelen van AI benutten, de risico’s beperken en jouw leerlingen voorbereiden op de toekomst. Jouw rol blijft daarbij onmisbaar. Samen kunnen we AI inzetten voor beter, inclusiever en toekomstbestendig onderwijs.
Training AI in de klas
> Wil je meer leren over wat AI voor jou kan betekenen?
Volg dan onze training AI & ChatGPT in de klas.